طبقه بندی مشاغل

تاریخچه طبقه بندی مشاغل در ایران به دوران باستان باز می‌گردد. در این دوران، اجتماعات به شکل‌های مختلف ترتیب یافته بودند و افراد به وظایف و نقش‌های مختلف می‌ پرداختند. در نظام‌ های اجتماعی و سازماندهی قدیمی، نقش های شغلی مشخص، در جوامع ایرانی برجسته بود. با ظهور اسلام، نگاه به مشاغل و نقش‌ های آنها تغییر کرد. اسلام به ترتیب و اختصاص وظایف با عدالت و توازن توجه ویژه‌ ای داشت. نظام اقتصادی و اجتماعی اسلامی، توجیهاتی را برای تقسیم عادلانه وظایف در جامعه فراهم کرد و این موضوع تاثیرات بزرگی در طبقه بندی مشاغل داشت.

در دوران صفویه، نظامات اداری و نقشهای شغلی با رشد امپراتوری صفوی توسعه یافت. وظایف نظامی، اداری و فرهنگی به شکل مشخصی در جامعه جای گرفت. این دوره تأثیرات بزرگی در تاریخچه طبقه بندی مشاغل ایران داشت. دوران قاجاریه با ورود عوامل خارجی و تغییرات اجتماعی، نقش های شغلی را نیز تحت تأثیر قرار داد. با رشد تجارت و اقتصاد، نیاز به تنظیم نقشهای شغلی افزایش یافت.در قرن بیستم و با ورود به دوران مدرن، ایجاد نظام‌ های مدیریتی مدرن تأثیرات گسترده‌ای در طبقه بندی مشاغل داشت. ایجاد شرکت‌ ها و سازمان‌ های بزرگ، نیاز به سازماندهی دقیق‌ تر نقش های شغلی را ایجاب کرد.

در دوران معاصر ایران، با توسعه بخش‌ های مختلف اقتصادی، نیاز به طبقه بندی دقیق‌ تر مشاغل احساس شد که به دنبال آن ایجاد وزارت کار و تأسیس سازمان‌ ها و شرکت‌ های دولتی باعث شد تا طبقه بندی مشاغل به عنوان یک ابزار اساسی در مدیریت منابع انسانی و سازماندهی کشور مطرح شود. اما هم اکنون در دنیای پویا و پیچیده‌  و رشد روافزون فناوری اطلاعات و ایجاد تغییرات اساسی در انواع قرارداد های کارو سبک های استخدام، طبقه بندی مشاغل جایگاه مهمی را ایفاء خواهد کرد.

در پاسخ به این سؤال که طرح طبقه بندی مشاغل چیست باید گفت که این طرح یک طبقه بندی کاملاً حرفه‌ ای و پر از جزئیات است که شامل معیارهای مختلفی برای یک جایگاه شغلی خاص می‌شود. مواردی که می‌توانند در این طبقه بندی مؤثر باشند شامل میزان تحصیلات مورد نیاز برای استخدام در یک دسته شغلی، توانایی‌ های لازم برای برعهده گرفتن مسئولیت‌ های شغل، حوزه کاری فرد شاغل در جایگاه مدنظر، انتظارات از وی و نهایت میزان حقوق پرداختی به متخصص هستند. در واقع هدف از این کار این است که هر فرد و متخصص در هر حوزه کاری، نسبت به میزان تخصص و تجربه‌ای که در حوزه مدنظر دارد، حقوق و مزایای مناسبی دریافت کند.

طبقه بندی مشاغل چیست

طبقه بندی مشاغل یعنی ارزیابی شغلهای موجود در یک کارگاه می باشد . برای این ارزیابی از شاخص ها و معیارهای سنجش متناسب با متد مورد نظر مدیریت ارشد شرکت که متناسب با ماهیت فعالیت شرکت باشد، بهره گرفته می شود. برای درک کامل مفهوم، باید اصول دقیق ارزیابی را به خوبی درک کرد. دراین فرآیند تمامی مشاغل موجود در شرکت شناسایی و تفکیک، نقش‌ها بر اساس وظایف، مهارت‌ ها و سطح اختیارات آنها مشخص می گردد.

جزئیات طبقه بندی شغل ها

در بازار کار و نیاز حوزه منابع انسانی به ابزارهای مناسب برای سازماندهی، جذب و بکارگیری نیروی کارکه با کمبود شدید در این بازار مواجه شده است همچنین برنامه ریزی و تعیین استراتژی توسعه منابع انسانی، طبقه بندی مشاغل ابزاری اساسی برای تحقق اهداف بر شمرده شده می باشد. طرح طبقه بندی، اگر با جزئیات صحیح و دقیق انجام شود، می‌تواند همسان سازی مشاغل، پرداخت عادلانه مزد در مشاغل هم تراز و حفظ حقوق فردی و جمعی و بسیاری مزایای دیگری را به همراه داشته باشد و درصورت اجرای صحیح آن در آینده سبب بهبود عملکرد، افزایش بهره‌وری و ارتقاء رضایت کارمندان خواهد شد. در ادامه، به بررسی جزییات آن می‌پردازیم.

گام 1 : طراحی نمودار سازمانی ( ساختار سازمانی ) متناسب با سبک سازماندهی در شرکت می باشد و در آن مشاغل و یا پستهای موجود طراحی می گردد و سلسله مراتب سازمانی نیز مشخص می گردد.

گام 2 : احصای مشاغل و پستهای سازمانی وجمع آوری اطلاعات مورد نیاز طراح طبقه بندی مشاغل از طریق پرسشنامه، مصاحبه و کاربینی و… می باشد.

گام 3 : تدوین شرح وظایف = شرح دقیق و کاملی از وظایف و مسئولیت‌ های هر شغل تهیه می‌ شود. این شرح باید شامل جزئیات کاری، مهارت‌ ها، مسئولیت ها، کوشش های فکری و جسمی، شرایط نامساعد محیط کار و خطرات و امراض ناشی از شغل و سایر عوامل مورد نیاز برای اجرای وظایف تعریف و تبیین گردد.

گام 4 : تحلیل ویژگی‌های شغلی= در این مرحله، ویژگی‌های مهم و نیازمندی‌های هر شغل بررسی می‌شوند.

گام 5 ایجاد دسته‌ بندی شغلی = با توجه به شرح وظایف و ویژگی‌های شغلی، دسته‌ بندی‌ های مختلف برای شغل‌ ها ایجاد می‌ شوند. این دسته‌ بندی‌ ها بر اساس سطوح مختلف مهارت، مسئولیت و سطوح سلسله مراتبی سازمانی صورت می‌گیرد.

گام 6 : تشخیص و تطبیق با نیازهای سازمان = با توجه به نیازها و اهداف سازمان ، دسته‌ بندی شغلی تطبیق می‌ یابد. این فرآیند ممکن است نیاز به اصلاحات در شرح وظایف و یا تغییرات در دسته‌ بندی در حال و آینده داشته باشد.

گام 7 : ارتقاء فرآیند طبقه بندی = طبقه بندی مشاغل یک فرآیند پویا است که با تغییرات در سازمان و محیط کاری بروزرسانی دائمی را می طلبد. در این مرحله، فرآیند طبقه بندی به منظور افزایش دقت و کارایی ارتقاء می‌ یابد.

گام 8 : آموزش و آگاهی کارکنان = اطلاع‌ رسانی و آموزش کارکنان در مورد دسته‌ بندی مشاغل اهمیت زیادی دارد. این کار باعث فهم بهتر کارکنان بویژه اعضای کمیته طبقه بندی مشاغل و حوزه منابع انسانی شرکت از نقش و مسئولیت‌ هایشان می‌ شود.

گام 9 : ارزیابی و بروزرسانی مداوم = فرآیند طبقه بندی مشاغل نیازمند ارزیابی مداوم است. با بازخورد دستاندرکاران که این وظیفه قانونی را حسب مقررات به آنها واگذار شده است (اعضای کمیته طبقه بندی مشاغل مشتمل بر دو نفر نماینده کارگران به انتخاب کارگران، دو نفرنماینده کارفرما به انتخاب کارفرما و یک نفر سرپرست از بین سرپرستان ) و ارزیابی نقد های موجود، مدل طبقه بندی بروزرسانی و بهینه‌ سازی شود.

طبقه بندی مشاغل یک فرآیند استراتژیک است که با دقت و جزئیات صحیح می‌ تواند به بهبود سازماندهی و بهره‌ وری کمک کند. این طرح با دنبال کردن گام‌ های مشخص و بروزرسانی مداوم، می‌ تواند سازمان را به سوی اهداف و موفقیت هدایت نماید.

اهداف طبقه‌ بندی مشاغل چیست؟

اهداف طبقه‌ بندی بر‌اساس مواد 48 و 49 قانون کار را می ‌توان چنین بر‌شمرد :

• جلوگیری از بهره‌ کشی نیروی کار
• مشخص شدن دامنه وظایف و مسئولیت‌ های شغلی
• ایجاد مناسبات صحیح مزدی کارگاه با بازارکار
• سپردن کار به کاردان
• پرداخت مزد عادلانه و مساوی برای کار مشابه در شرایط کاری یکسان
• رعایت شرایط احراز شغل مرتبط با وظایف و مسئولیت‌ها
• یکنواخت نمودن مزد شغل کلیه شاغلین یک گروه شغلی در چارچوب یک جدول­ مزد
• پیشگیری از اعمال نظرهای شخصی احتمالی مدیران و سر‌پرستان
• کاهش شکایات و رفع سوء‌ تفاهمات بین کارکنان و سر‌پرستان از طریق مشخص نمودن اختیارات و مسئولیت‌ها
• کمک به تهیه بودجه پرسنلی با ‌توجه به تسهیل پیش‌ بینی محاسبه هزینه مشاغل مورد لزوم

پایه حقوق طبقه بندی شغل ها

پایه حقوق طبقه بندی مشاغل مهم‌ ترین نکته‌ ای که است که باید دررابطه‌با این طرح بدانید. حقوق طبقه بندی مشاغل ۱۴۰۲ بر اساس معیارهای مختلفی محاسبه می‌شود. مهم‌ ترین این معیارها مزد شغل یا مزد گروه و مزد پایه برای کارگران با بیش از یک سال سابقه کار هستند. کمترین میزان مزد که برای یک کارگر با ضریب شغلی ۱ در نظر گرفته شده روزانه حدود ۸۸۵ هزار ریال بوده و این مبلغ با توجه‌ به ضریب کاری افزایش پیدا می‌کند. پس از این تمامی مزایا و ردیف‌های پرداختی؛ مانند پایه سنوات، کمک‌هزینه‌های مسکن، حق فرزند، عیدی، پاداش و… نیز به پایه حقوق اضافه می‌شوند.

مزیت های طبقه بندی مشاغل

در زیر بخشی از فواید و مزایای مترتب بر طبقه بندی مشاغل را با هم بررسی می ‌کنیم :

1. افزایش بهره‌ وری سازمانی : طبقه بندی مشاغل با ایجاد ساختار واضح در سازمان، به بهره ‌وری و عملکرد بهتر کمک می ‌کند. با تعیین وظایف و مسئولیت ‌های هر فرد، افراد با آگاهی لازم بهترین استفاده را از مهارت ‌ها و تخصص ‌های خود می‌کنند.

2. افزایش رضایت کارمندان : طبقه بندی مشاغل منجر به شفافیت در تعیین نقش و وظایف می‌شود. این امر باعث ایجاد اعتماد و رضایت کارمندان از محیط کاری می ‌شود چرا که هر کارمند میداند که وظایفش به چه دلیلی به او اختصاص یافته است.

3. ایجاد فرصت‌ های شغلی معقول : با طبقه بندی مشاغل، فرصت‌های شغلی معقول و متناسب با مهارت‌ ها و توانمندی‌ های افراد ایجاد می‌شود. این امر به کارمندان اجازه می‌دهد در حوزه‌ هایی که بهترین استعدادها را دارند، فعالیت نمایند.

4. ارتقاء بهره‌ وری فردی : هر کارمند با داشتن شرح وظایف و نقش‌های واضح، می‌تواند کار راهه شغلی خود را شناسایی و بهترین خود را در انجام وظایف خود نشان دهد. این امر افراد را ترغیب به رشد و پیشرفت شغلی می‌کند.

5. افزایش انگیزه و مشارکت : توضیح دقیق نقش ‌ها و مسئولیت‌ ها، انگیزه کارمندان را افزایش می‌دهد. افراد با احساس مسئولیت و درک کامل از موقعیت خود، تلاش خود را در انجام وظایف به کار می‌گیرند.

6. کاهش اشتباهات و سوء تفاهم‌ ها : طبقه بندی مشاغل باعث کاهش اشتباهات و سوء تفاهم‌ ها در ارتباطات داخلی سازمان می‌شود. اطلاعات دقیق در مورد وظایف و مسئولیت ‌ها از ابهامات جلوگیری می‌کند.

7. تسهیل در اداره و مدیریت سازمان: طبقه بندی مشاغل به مدیران کمک می ‌کند تا به راحتی و با کمترین مشکلات ممکن، سازمان را مدیریت کنند. این امر به سازمان امکان می‌دهد با یک ساختار مرتب و کارآمد به سوی اهداف پیش بروند.

طبقه بندی مشاغل ابزاری کارآمد برای بهینه‌ سازی سازمان‌ هاست که باعث ارتقاء کیفیت کار و تأمین نیازهای کارمندان و مدیران متناسب با مشارکت آنها می ‌شود. این فرآیند با توجه به فواید فردی و سازمانی، به بهبود کارایی و عملکرد سازمانی کمک می‌کند.

مهم‌ ترین خاصیتی که در طرح طبقه بندی مشاغل وجود دارد این است که طبقه بندی مشاغل ایران می‌ تواند بین کارگران مختلف بر اساس مهارت آن‌ها و تجربه یا تحصیلاتی که دارند، اختلافاتی را قائل شده و برای هر کارگر یک حقوق ثابت در نظر نگیرد. در صورت اجرایی‌ شدن این طرح در شرکت‌ ها و کارگاه‌ های مختلف، هر کارگری نسبت به مهارت خود حقوق دریافت می‌کند.

کاربرد‌های طبقه ‌بندی مشاغل چیست؟

• برقراری یک سطح عمومی برای مزد که مساوی یا متناسب با سطح مزد واحد‌ های دیگر و در نتیجه بازار کار باشد.
• برقراری تفاوت‌ های اصولی و منطقی بین مزد مشاغل مختلف یک واحد یا کارگاه ؛
• تعیین خصوصیات لازم برای مشاغل در موقع انتخاب شاغل، استخدام و ارتقاء سطح آموزش و…
• تعیین مسیر ترفیع و انتصابات بعدی کارکنان ؛

اما اکنون سوالی که به ذهن متبادر می گردد این است که آیا به منظور تحقق اهداف طبقه‌ بندی مشاغل و کاربرد‌ های آن در کشور نتایج آمار، شواهد و مستنداتی وجود دارد؟

متأسفانه تا‌کنون نسبت به بررسی این موضوع سنجشی بصورت میدانی انجام نگرفته ‌است. بنابراین می بایست این موضوع را به عنوان مساله ای بسیار با اهمیت برای سازمان های ذیربط که وظیفه اصلی آنان به منظور برنامه ریزی و سیاستگذاری دراین خصوص می باشد، پیشنهاد نمود که در دستور کار خود قراردهند.

هدف از طبقه بندی شغل ها

هدف از طبقه بندی شغلی این است که مشکل مزایا و حقوق‌ های ناکافی برای کارگران را از بین ببرد. کم‌بودن دستمزدها و مزایای کارگران یکی از مهم‌ ترین مشکلاتی است که در کارگاه‌های مختلف و شرکت‌ها برای این افراد پیش میاید. در برخی از نمونه‌ها، نیروی کاری که سابقه کمتر و تخصص کمتری دارد، حقوق و مزایای یکسانی با کارگری که سابقه کار بیشتری دارد دریافت می‌کند. در پاسخ به سؤال طرح طبقه بندی مشاغل یعنی چه می‌توان گفت که این طرح برای برطرف‌کردن مشکل عدالت در مزایای کارگری و برابری اشتباه به وجود آمده است.

طبقه بندی مشاغل شامل چه کسانی می‌شود

سؤالی که بسیاری از افراد دررابطه‌ با طرح طبقه بندی مشاغل از ما می‌پرسند این است که طبقه بندی شغل ها شامل چه کسانی می‌شود. در پاسخ به این سؤال مهم باید گفت که این طرح شامل تمام کارگرانی که در شرکت‌ های تولیدی، کارگاه‌ها و شرکت‌ های بزرگ مشغول به کار هستند می‌شود. یعنی تمامی کارگران باید از این طرح برای تنظیم حقوق و مزایا بر اساس تجربه کار خود بهره ببرند. در چهار چوب ضوابط و مقررات مندرج در موضوع تبصره یک ماده 49 قانون کار و مفاد ماده (3) آیین نامه اجرایی تهیه طرح طبقه بندی مشاغل، تمامی کسانی که از تاریخ شمولیت کارگاه (یعنی 50 نفر کارگر و بالا‌تر) در کارگاه مشغول فعالیت می شوند مشمول طرح طبقه بندی مشاغل می شوند و می توانند از مزایای آن بهره‌ مند شوند و می‌ بایستی نسبت به تطبیق آنان در چهار‌چوب ضوابط و مقررات مربوطه اقدام گردد

ضرورت طرح طبقه بندی شغل ها

ضرورت پیاده‌سازی طرح طبقه بندی مشاغل بسیار بالا است. در واقع بازوی اجرایی این طرح برای سازمان کار، مدیران شرکت‌ها و کارگاه‌های تولیدی هستند. تأکید زیادی برای اجرای این طرح توسط مدیران وجود دارد و دلیل آن ضرورت طرح طبقه بندی شغلی است. مهم‌ ترین دلیلی که باعث شده ضرورت این طرح افزایش پیدا کند این است که برابری اشتباه بین کارگران از بین رفته و همانند مهندسین متخصص، بر اساس میزان تحصیلات و تخصص آن‌ها حقوق به کارگر ارائه داده شود. این‌گونه کیفیت کار نیز افزایش پیدا می‌کند.

علاوه بر اهمیت تهیه و اجرای طبقه بندی مشاغل از دیدگاه منابع انسانی، قانون ‌گذار به ‌منظور جلوگیری از بهره ‌کشی از کار دیگری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را موظف کرده ‌است که نظام ارزیابی و طبقه ‌بندی مشاغل را با استفاده از استاندارد مشاغل و عرف مشاغل کارگری تهیه و به مرحله اجرا درآورد. همچنین این مهم به‌ منظور استقرار مناسبات صحیح کارگاه با بازار کار در زمینه مزد و مشخص بودن شرح وظایف و دامنه مسئولیت مشاغل مختلف در کارگاه، کارفرمایان مشمول این قانون را موظف نموده ‌است با همکاری کمیته طبقه ‌بندی مشاغل کارگاه و یا مؤسسات ذیصلاح، طرح طبقه ‌بندی مشاغل را تهیه و پس از تأیید اداره کل روابط کار و جبران خدمت به مرحله اجرا درآورند. بنابراین ضرورت آن درمواد 48 و 49 قانون کار مشخص و تعیین شده است و علاوه برآن قانونگذارضوابط و چهارچوب های اجرایی آن را تبیین نموده است.

مشاوره طبقه بندی مشاغل

مشاوران طبقه بندی مشاغل افرادی هستند که صلاحیت فنی و تخصصی آنها به تایید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسیده باشد. در زیر برخی وظایف مشاور طبقه بندی مشاغل به اختصار آورده شده است:

1. تحلیل نیازها :

   – تحلیل نیازهای سازمان در زمینه منابع انسانی و ساختار شغلی.

2. راهکارهای پیشنهادی :

   – ارائه راهکارها و استراتژی‌های مناسب برای بهینه ‌سازی ساختار سازمانی.

3. طراحی دسته ‌بندی‌ها :

   – ایجاد دسته ‌بندی‌های مشاغل بر اساس نیازها و اهداف سازمان.

4. تدوین شرح وظایف :

   – تهیه شرح وظایف دقیق و کامل برای هر دسته شغلی در سازمان.

5. ارتقاء توانمندی‌ها :

   – ارائه راهکارها برای ارتقاء توانمندی ‌ها و مهارت‌ های کارکنان.

6. آموزش و اطلاع‌ رسانی :

   – برگزاری دوره‌ های آموزشی و اطلاع‌ رسانی در مورد تغییرات طبقه بندی مشاغل.

7. ارزیابی مداوم :

   – ارزیابی مداوم فرآیند طبقه بندی مشاغل و ارائه ب‌روزرسانی‌های لازم.

8. مشاوره با کارکنان:

   – ارائه مشاوره به کارکنان در خصوص نقش و وظایفشان و راهبردهای بهینه برای توسعه حرفه‌ای.

9. تعامل با مدیران:

   – همکاری با مدیران سازمان به منظور اجرای موفق فرآیند طبقه بندی مشاغل.

مشاوران طبقه بندی مشاغل با همکاری مدیران شرکتها و اعضای کمیته طبقه بندی مشاغل ، به شرکتها کمک می‌کنند تا ساختار شغلی مناسب مطابق با اهداف و نیازهای آن‌ها را ایجاد کنند.همچنین سیستم و یا نظام مزدی شرکت را منطبق با قوانین و مقررات و سایر متغیرهای مورد نیاز را ایجاد و درجهت اهداف تعالی سازمانی به کارفرمایان خدمات لازم را ارائه دهند.

طبقه بندی شدن مشاغل باعث شده تا افراد زیادی در رابطه‌ با این طرح سؤالات مختلفی داشته باشند. درصورتی‌ که نمی‌دانید طرح طبقه بندی مشاغل یعنی چه می‌توانید از مشاورهای حرفه‌ ای در این زمینه کمک بگیرید. برای این کار تیم خانم شهره صبوری، مشاور روابط کار حرفه‌ ای و طبقه بندی شغلی به شما اطلاعات مفیدی را ارائه می‌دهند. شما می‌ توانید با برقراری تماس با مشاورین شهره صبوری، بهترین اطلاعات و آخرین تغییرات در این طرح را بررسی کرده و به‌ عنوان کارگر یا کارفرما از شرایط طبقه بندی شغلی باخبر شوید. خانم شهره صبوری بیشترین سابقه را در این زمینه داشته و با کمک تیم خود بهترین مشاوره‌ ها را به شما ارائه می‌دهند.

سخن پایانی

طبقه بندی شغلی یا همان طبقه بندی مشاغل برای اولین‌بار در سال ۱۳۲۵ در ایران به تصویب رسید. در این قانون با استفاده از معیارهای مختلف، میزان حقوق و مزایای کارگر محاسبه می‌شود. معیارهایی مانند تحصیلات، سابقه کار، مهارت‌ها و… در این موضوع مؤثر هستند. نکات مختلفی برای این طرح وجود دارد که برای بررسی آن‌ها این مقاله را به شما ارائه دادیم. در این مقاله سعی کردیم به شکلی کامل طرح طبقه بندی مشاغل یعنی چی را پاسخ داده و قوانین طبقه بندی مشاغل ۱۴۰۲ را با هم بررسی کنیم.

 سؤالات متداول